Table of Contents
प्रस्तावना
भारताच्या अध्यात्मिक व सामाजिक इतिहासात महानत्यागी बाबा जुमदेवजी यांचे नाव अत्यंत आदराने घेतले जाते. सत्य, इमानदारी, परमार्थ आणि समाजसेवा या गुणांमुळे त्यांनी आपले जीवन सामान्य गृहस्थ असूनही असामान्य केले.
जन्म व बालपण
बाबांचा जन्म ३ एप्रिल १९२१ रोजी नागपूरच्या गोळीबार चौक परिसरातील ठुब्रीकर घराण्यात झाला. हे ठिकाण इंग्रजांविरुद्ध झालेल्या स्वातंत्र्यलढ्यातील झेंडा सत्याग्रहामुळे प्रसिध्द झालेले होते.
गरीबी व कष्टमय जीवन असलेल्या या कुटुंबात बाबा चौथ्या क्रमांकाचे अपत्य होते. त्यांचे लहानपणीचे नाव जुम्मन असे होते. लहानपणापासूनच त्यांच्यातील तेज, उमदा स्वभाव आणि हनुमान चालीसावरील भक्ती विशेषत्वाने दिसून येत असे.
शिक्षण आणि लहानपणाचे अनुभव
घरची परिस्थिती कठीण असल्यामुळे बाबांचे शिक्षण चौथीपर्यंतच झाले. त्यानंतर त्यांनी वयाच्या बाराव्या वर्षी वडिलोपार्जित विणकरीचा व्यवसाय सुरू केला. लहान वयातच त्यांनी आखाड्यांमध्ये भाग घेऊन कुस्तीतील ताकद दाखवली व परिसरात “पहेलवान” म्हणून ख्याती मिळवली.
विवाह आणि जबाबदाऱ्या
सन १९३८ मध्ये बाबांचे विवाह वाराणसीबाई यांच्याशी झाले. लग्नानंतर वयाच्या एकोणविसाव्या वर्षी त्यांनी विणकरीचा धंदा सोडून सेठ केसरीमल यांच्या सोन्या-चांदीच्या दुकानात नोकरी स्वीकारली. तिथे त्यांची इमानदारी आणि सत्यनिष्ठा अनेक प्रसंगांत सिद्ध झाली.
एकदा दहा तोळ्यांचा सोन्याचा हार त्यांना मिळाला, परंतु प्रामाणिकपणे त्यांनी तो मालकांकडे परत केला. या घटनेमुळे त्यांना “इमानदार जुमदेवजी” म्हणून लोकांमध्ये आदर मिळाला.
सामाजिक व अध्यात्मिक कार्य
नोकरी आणि गृहस्थी सांभाळूनही बाबांचे मन नेहमी समाजकारणाकडे वळत असे. त्यांनी सहकारी तत्त्वावर अनेक संस्था उभारल्या –
- बँक
- बहुउद्देशीय ग्राहक भांडार
- दूध डेअरी
- मानव मंदिर
विशेष म्हणजे, या संस्थांचा लाभ त्यांनी कधीही स्वतःच्या घरासाठी घेतला नाही. लोककल्याण व सेवेसाठीच त्यांनी त्या निर्माण केल्या.
महानत्यागी पदवी
गृहस्थ असूनही परमार्थ साधलेले बाबा नेहमीच त्यागशील राहिले. “आपल्यासारखे करिती तात्काळ, नाही काळवेळ तया लागी” या म्हणीप्रमाणे त्यांनी दाखवून दिले की सेवा व त्याग करण्यास वेळ लागत नाही.
त्यांच्या शिष्यांनी त्यांना दिलेली “महानत्यागी” ही पदवी त्यांच्या जीवनाचा खरा गौरव आहे.
आजचे कार्य आणि प्रेरणा
वयाच्या सत्तरीपलीकडे गेल्यावरही बाबा सतत समाजजागृतीसाठी दौरे करीत होते. “देइ तोच घेइ” या म्हणीप्रमाणे त्यांनी कष्टाने केलेल्या कार्याचे फळ त्यांना भगवंताने दिले.
त्यांचे जीवन हे सर्वांसाठी प्रेरणादायी आहे –
👉 गरिबीतून उभारी घेतलेला एक सत्यनिष्ठ समाजसेवक
👉 अध्यात्म व सेवा यांचा संगम असलेला गुरु
👉 आणि मानवधर्माचा संस्थापक
निष्कर्ष
बाबा जुमदेवजींचे जीवन हे सत्य, इमानदारी, सेवा व त्यागाचे प्रतीक आहे. त्यांचा जीवनप्रवास आपल्याला शिकवतो की, साधा गृहस्थ असूनही मानवतेच्या सेवेत महानता प्राप्त करता येते.
🙏 महानत्यागी बाबा जुमदेवजींचा जन्म व जीवन सर्वांसाठी मार्गदर्शक आहे.
प्रतिक्रिया व्यक्त करा